Gebeurtenissen in erfgoedcollecties beschrijven met SEM en Wikidata

04-03-2019

Op de één of andere manier lijkt het beschrijven van gebeurtenissen niet echt van de grond te komen, terwijl we het er toch al jaren over hebben. Oorzaken daarvoor liggen misschien in existentiële vragen omtrent de precieze definitie van 'gebeurtenis', de schier oneindige hoeveelheid gebeurtenissen die elk begin bij voorbaat futiel maakt en in een ogenschijnlijk gezonde prioritering - zouden we niet eerst eens dingen als locaties en personen op orde krijgen?

Dit is een pleidooi voor een praktische aanpak - laten we gewoon bij het begin beginnen. We hebben met het Simple Event Model (SEM) een praktisch en overzichtelijk model om gebeurtenissen te beschrijven, en met Wikidata zowel identifiers voor van alles als een tool om deze, waar nodig, aan te maken.

Optocht t.g.v. de inhuldiging van Koningin Wilhelmina in de Haarlemse Pieter Kiesstraat

Het model

SEM biedt classes voor o.a. Events, Actoren en Places. En properties om die zaken met elkaar te verbinden, hiërarchie van gebeurtenissen te beschrijven en tijd netter uit te drukken dan het lompe dc:date.

Laat Wikidata het werk doen

Die actoren, plaatsen, etc. hoef je niet uitvoerig zelf te beschrijven. Grote kans dat Wikidata dat al voor je gedaan heeft. Is dat niet het geval, dan kan je op Wikidata zelf items aanmaken. Mits die items 'notable' zijn natuurlijk (als dat niet het geval is, dan dringt de vraag zich op of de gebeurtenis dat wel is).

Voor het beschrijven van 'Het beleg van Haarlem' volstaat dan het opgeven van de volgende gegevens:

omschrijving: Het beleg van Haarlem
type gebeurtenis: Q188055
begin: 1572-12-11
eind: 1573-07-13
plaats: Q9920
onderdeel van: Q164432

Zo weten we dat het een beleg (Q188055) betreft dat in Haarlem (Q9920) plaatsvond en onderdeel was van de Tachtigjarige Oorlog (Q164432).

100-jarig bestaan van Roei- en Zeilvereniging 'Het Spaarne'

Of neem onderstaand jubileum (Q15955568), waar twee actoren in opgenomen zijn: KRZV Het Spaarne (Q2357966) en prinses Margriet (Q268821):

omschrijving: 100-jarig bestaan van Roei- en Zeilvereniging 'Het Spaarne'
type gebeurtenis: Q15955568
begin: 1985-09-14
eind: 1985-09-14
plaats: Q33444087
actoren: Q2357966, Q268821

Zoiets past in een csv-bestandje met minder dan 10 kolommen. Als je tevreden bent over je verzameling gebeurtenissen vraag je de programmeur van dienst een scriptje te maken dat je lijstje naar rdf converteert. Die kan daarin meteen wat eenvoudige verrijkingen ophalen, zoals de labels van de verschillende Wikidata-items of bijvoorbeeld de coördinaten van Heemstede. In Wikidata is desgewenst ook de bijbehorende provincie te vinden, of de geboorteplaats van Margriet. De rdf kan er dan zo uitzien:

<https://watwaarwanneer.info/event/7>
    sem:eventType wd:Q15955568 ;
    rdfs:label "100-jarig bestaan van de Roei- en Zeilvereniging 'Het Spaarne’" ;
    sem:hasEarliestBeginTimeStamp "1985-09-14"^^xsd:date ;
    sem:hasLatestBeginTimeStamp "1985-09-14"^^xsd:date ;
    sem:hasEarliestEndTimeStamp "1985-09-14"^^xsd:date ;
    sem:hasLatestEndTimeStamp "1985-09-14"^^xsd:date ;
    sem:hasActor wd:Q2357966, wd:Q268821 ;
    sem:hasPlace wd:Q33444087 ;
    rdf:type sem:Event .

wd:Q15955568
    rdfs:label "jubileum" ;
    rdf:type sem:EventType .

wd:Q2357966
    rdfs:label "KRZV Het Spaarne" ;
    dc:description "roei en zel vereniging in Heemstede" ;
    foaf:isPrimaryTopicOf "https://nl.wikipedia.org/wiki/KRZV_Het_Spaarne" ;
    rdf:type sem:Actor .

wd:Q268821
    rdfs:label "Margriet der Nederlanden" ;
    dc:description "Nederlands prinses" ;
    foaf:isPrimaryTopicOf "https://nl.wikipedia.org/wiki/Margriet_der_Nederlanden" ;
    rdf:type sem:Actor .

wd:Q33444087
    rdfs:label "Heemstede" ;
    geo:hasGeometry [geo:asWKT "Point(4.62301 52.3499)"];
    rdf:type sem:Place .

Gebeurtenissen op Wikidata?

Soms is er voor een gebeurtenis al een Wikidata-item aangemaakt - zoals de aanslag op het Amsterdams bevolkingsregister in 1943. Dan kan je waarschijnlijk volstaan met het opnemen van het Wikidata-id daarvan.

Over het algemeen is Wikidata niet event-based, maar resource-based, dus vooral goed in het beschrijven van dingen, personen, plaatsen. Je zult er niet snel een item vinden dat het jubileum van een roeivereniging beschrijft (of het moet gruwelijk uit de hand gelopen zijn).

Wat grotere of algemenere gebeurtenissen zul je sneller als Wikidata-item treffen. Daar kan je met de property subEventOf naar verwijzen om iets van een hiërarchie te maken, zoals we hierboven het Beleg van Haarlem onderdeel van de Tachtigjarige Oorlog maakten.

Beleg van Haarlem, een 'subEventOf' de Tachtigjarige Oorlog

Maar waar begin ik? En wat is een gebeurtenis?

Als gezegd, de hoeveelheid gebeurtenissen is nogal overweldigend, dus waar te beginnen? In de Canon van Nederland ontwaar ik de eerste gebeurtenis - de beeldenstorm - pas op een tiende plek. Bij het NIOD hebben ze wel een goede poging gedaan, al is daar nog een wereld te winnen door actoren, locaties en tijd specifiek te benoemen.

Heb je een collectie, iets als een beeldbank misschien? Als beter ontsluiten van je collectie het doel is, dan begin je daar. Vaak wordt een gebeurtenis in de titel van een werk al benoemd: "Opening nieuwe vleugel raadhuis", "Optocht t.g.v. de inhuldiging van Koningin Wilhelmina" of "Dijkdoorbraak bij Durgerdam". Die laatste gebeurtenis toont trouwens dat een actor niet altijd een mens hoeft te zijn - de Zuiderzee (Q228655) opvoeren als actor lijkt me verdedigbaar.

Op watwaarwanneer.info heb ik een paar gebeurtenissen die ik tegenkwam bij elkaar gezet. De knop 'bekijk data' bij elke gebeurtenis toont de achterliggende data. De knop 'bekijk presentatie' laat zien wat je met die data zou kunnen.

In het ideale geval worden alle gebeurtenissen die afgebeeld worden in alle archiefcollecties op eenzelfde manier beschreven. Dan maak je in no-time een geïllustreerde tijdbalk van een bepaalde plaats. Of een kaart van alle plaatsen waar zich een 'subEventOf' de Tachtigjarige Oorlog voltrok. Of alle vastgelegde gebeurtenissen waarbij een bepaald persoon betrokken was, zodat je prinses Margriet langs al die lintjes kunt zien trekken.